Ένα απόσπασμα από το σημείωμα, σαν εισαγωγή: …..
Η τραγική Ναυσικά θα αποχαιρετήσει το πρώτο ερωτικό της σκίρτημα, με την αναχώρηση του Οδυσσέα από το νησί των Φαιάκων. Ο Όμηρος, όπως ο κάθε δημιουργός, με την επαγγελματική «αναλγησία χειρουργού», θα…. αποκόψει την παρουσία του υπέροχου αυτού χαρακτήρα του, από την όποια συνέχεια, γιατί «έτσι» και γιατί «αυτό» απαιτεί η δομή και η οικονομία της Οδύσσειας.
Όπως σημειώνει ο Κακριδής: «Την Ναυσικά την ξαποστέλνουν στο…. καλό, μια για πάντα, τόσο ο Οδυσσέας, όσο και ο Ποιητής».
Και αυτό είναι το «σωστό».
Γιατί οι ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ, είτε λέγονται… «Οδυσσέας», είτε «Πηνελόπη», είτε «Ρωμαίος», είτε «Ιουλιέτα»…. είναι «ΠΑΙΓΝΙΑ» στα χέρια του ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΤΟΥΣ. Θεωρούνται εξαρχής επινοήσεις, κι αν ακόμα υπάρχει….. ακριβές (μυθ)ιστορικό πρωτότυπο.
Και επινοήθηκαν-δημιουργήθηκαν για ένα και μόνο λόγο: Να υπηρετήσουν τις αισθητικές και ιδεολογικές ενοράσεις-στοχεύσεις του καλλιτέχνη.
Πρώτος διδάξας ο Όμηρος, με τον ΤΙΤΑΝΙΟ άθλο του, να ΜΕΤΟΥΣΙΩΣΕΙ σε ανεπανάληπτους αριστουργηματικούς χαρακτήρες, ένα τεράστιο ΧΑΟΤΙΚΟ πλήθος «προσώπων» και «γεγονότων» που του ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΣΕ η Ελληνική Μυθιστορία. Στο Διαδίκτυο (ή στην ιστοσελίδα μου https://chrisblog.gr), ανάλογο σημείωμα: «Τρωικός Οδυσσέας , Ομηρικός Οδυσσέας».
Ο Τρωικός Οδυσσέας είναι και θα είναι εσαεί «πρόσωπο» της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ Μυθιστορίας. Ο Ομηρικός Οδυσσέας είναι και θα είναι εσαεί θεμελιακός χαρακτήρας της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ.
.
Μια απαραίτητη επισήμανση πριν το κυρίως σημείωμα:
Έχουμε συνδέσει, γιατί ΕΤΣΙ μας τα… δίδασκαν, από τα… παιδικάτα μας, τα Ομηρικά αριστουργήματα με…. Αριστείες, Θεϊκά και Ηρωικά….. και άλλα «ΘΑΥΜΑΣΤΑ» μεγαθέματα (!) (φοβερή και… τρομερή λέξη).
Απαξιώνουμε να σκεφτούμε την πιθανότητα, ο ΡΕΑΛΙΣΤΗΣ , ο γήινος (!!!) Όμηρος, κοντά στα…. μεγαθέματα, να ανιχνεύει, με βαθιά γνώση, ευαισθησία, ΚΑΙ με «χωμάτινο» ΡΕΑΛΙΣΜΟ (!) ανθρώπινες συναισθηματικές καταστάσεις των λογοτεχνικών χαρακτήρων του.
Σημείωση: Να γιατί σχετικές κουβέντες, όπως αυτή του πολιτικού και διανοητή Κων/νου Τσάτσου, πρέπει να λέγονται και να ξαναλέγονται:
«Μπορεί ένας ποιητής να είναι μακριά από κάθε φιλοσοφικό νόημα, στο…. χώμα κοντά (!), και όμως να είναι μεγάλος Ποιητής»
Γιατί οι ΑΛΗΘΙΝΑ (!) μεγάλοι δημιουργοί γνωρίζουν ότι το μέγιστον της Ζωής, δεν είναι οι περίοδοι ή μόνο οι περίοδοι, ΔΡΑΣΗΣ των «ηρώων» τους, τις οποίες έχουν την… πολυτέλεια να επιλέγουν και να δραματοποιούν στα έργα τους,
ΑΛΛΑ: η ατέλειωτη καθημερινότητα, η «δοκιμασία» του κενού χρόνου και απλές ανθρώπινες στιγμές.
Ελύτης: “Ο ποιητής είναι στο βάθος πιο ρεαλιστής απ’ όλους αυτούς που τον φαντάζονται στα σύννεφα”.
(αλήθεια, έχουν…. φιλοσοφικό «λόγο» τα δημοτικά μας αριστουργήματα);
.
Ανιχνεύουμε και εμείς λοιπόν με την σειρά μας ορισμένες από τις ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ διαστάσεις-μορφές που ο Όμηρος δίνει στην… έγγαμη και όχι μόνο σχέση.
1) Ανύπαντρα… ερωτικά πάθη:
Οι περιπτώσεις της Καλυψώς (ερωτικός της σύντροφος ο Οδυσσέας) και της Δήμητρας (ερωτικός σύντροφος ο Ιασίων), είναι ενδεικτικές, όπου ο έρωτας ή σωστότερα το ερωτικό πάθος διακόπτεται βιαίως, κατόπιν…. ανωτέρας.
Προκύπτουν όμως συμπεράσματα για τις πιθανές επιπτώσεις, λόγω «ταξικής» διαφοράς: Θνητός ο εραστής, αθάνατη θεά η ερωμένη. Μιλάμε για ερωτικό- σαρκικό πάθος. Παρότι θνητός (ανήρ=θνητός) ο εραστής. Η Καλυψώ που τα αποκαλύπτει είναι σαφέστατη: «παρ΄ανδράσιν ευνάζεσθαι» και «μιγήναι φιλότητι και ευνή» (ραψ. ε).
Το ερωτικό πάθος από την γυναικεία σκοπιά, επιβεβαιώνει την πολύ προχωρημένη για την εποχή της, και όχι μόνο, άποψη του Ομηρικού Αγαμέμνονα «… όπως το δικαιούμαστε στην γη, ΟΛΟΙ, γυναίκες κι άντρες».
Το αντίστροφο, δηλαδή η συνεύρεση Θεού με θνητή, είναι και συνήθης και αποδεκτή. Τα παιδιά τους συνήθως ακολουθούν την μοίρα των θνητών (Αχιλλέας, Σαρπηδόνας….). Εξαιρείται ο Ηρακλής…!
Σημείωση: Όταν ο άνθρωπος από πολύ νωρίς αναζήτησε κάποιες σταθερές στην πολυπλοκότητα του βασικού ένστικτου. Αυτό σαν γενική σημείωση. Γιατί, στα Ομηρικά Έργα οι ποικίλες μορφές της ανθρώπινης σεξουαλικότητας είναι βασικός καταλύτης της Οικονομίας τους (!).
2) Έρωτας… στον Γάμο. -Οι περιπτώσεις Δία- Ήρας και Πάρη- Ελένης είναι επίσης σαρκικού και μόνο χαρακτήρα, από την πλευρά των ανδρών. Οι τολμηρές περιγραφές των συνευρέσεων του Δία με την Ήρα (ραψ. Ξ, «… Έλα τώρα να πλαγιάσουμε, τον πόθο να χαρούμε» ζητάει απροκάλυπτα ο Δίας από την Ήρα) και του Πάρη με την Ελένη (ραψ. Γ «ο πόθος μου για σένα, μου θόλωσε το νου» παραληρεί ο Πάρης), δεν αφήνουν αμφιβολίες, για την υπό προϋποθέσεις «ανανέωση» των συζυγικών σχέσεων: Ψυχολογικοί οι λόγοι (Πάρης), ατμόσφαιρα και ερωτικά βοηθήματα (Δίας).
Σημείωση: Εννοείται ότι… αδρανοποιούμε την σημαντικότητα αυτών των συνευρέσεων στην εξέλιξη της Ιλιάδας.
3) δράματα οικογενειακά, πίσω από τις κλειστές πόρτες.
Αξίζει να προσέξουμε:
Πρώτον: Ο Όμηρος προκειμένου να δώσει το κοινωνικό του μήνυμα, επιλέγει μια… οικογενειακή περίπτωση της… διπλανής πόρτας. Όχι κάποιο «απόμακρο» εξωπραγματικό μυθολογικό παράδειγμα.
Και το δεύτερο: επιλέγει εδώ την αναλυτική αφήγηση. Ναι! Ο Όμηρος του… “εις οιωνός άριστος…”, παρακολουθεί βήμα-βήμα μια ανθρώπινη ιστορία, φτάνοντας μέχρι και τις πιο απλές στιγμές παιδικής αθωότητας.
Πράγματι: -Η περίπτωση του Φοίνικα (ραψ. Ι) δείχνει πώς η ερωτική παθογένεια, στα πλαίσια του Γάμου, απαξιώνει έννοιες, αξίες , στηρίγματα της κοινωνικής μας συμβίωσης.
όπως τα «αφηγείται» ο ίδιος ο Φοίνικας:
Ο πατέρας του Φοίνικα ερωτεύεται μια σκλάβα του δίμετρη (τότε, τις λέγανε… ωριοπλέξουδες). Το λάθος του όμως ήταν ότι «το ταίρι του (την επίσημη σύζυγο) δεν λόγιαζε πλέον καθόλου». Κι από δω αρχίζει η κατάρρευση πραγμάτων, εννοιών και… αξιών:
Το ταίρι, δηλαδή η μητέρα του Φοίνικα, εκλιπαρεί τον γιο της να κοιμηθεί πρώτος με την κόρη, ώστε αυτή να «σιχαθεί τον γέρο». Δηλαδή η «μάνα» ρισκάρει ακόμη και την ζωή του ίδιου της του παιδιού.
Ο Φοίνικας της κάνει το…. χατήρι. Κοιμάται πρώτος με την κόρη.
Το μαθαίνει όμως «ο κύρης του» και καταριέται τον γιο του:
«στα γόνατα να μη χορέψει αγγόνι, που να χει γεννηθεί από το σπέρμα του»(!!!).
Η αντίδραση του Φοίνικα: «με κοφτερό χαλκό μελέτησα να τον σκοτώσω (τον πατέρα του) τότε». Η απόλυτη σήψη. Δεν μένει τίποτα από ό,τι θεωρούμε «οικογενειακές σχέσεις»
Τελικά ο νεαρός Φοίνικας δεν έγινε πατροκτόνος, φοβούμενος την… κοινωνική κατακραυγή (= Ενδιαφέρουσα παράμετρος, αλλά για… ξεχωριστό σημείωμα).
Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες συγγενών και φίλων (!!!), θα εγκαταλείψει την πατρική οικία και θα βρεθεί στην Φθία, όπου ο Πηλέας «σαν να ήταν ο πατέρας του» θα του προσφέρει τα πάντα. Ο Φοίνικας θα…. ανταποδώσει, ως παιδαγωγός του Αχιλλέα:
«Κι έτσι μεγάλο εγώ σ’ ανάστησα, θεόμορφε Αχιλλέα».
Σημείωση: Η οικογενειακή ατμόσφαιρα στο σπίτι του Πηλέα, βρίσκεται στον αντίποδα της παθογενούς ατμόσφαιρας στο σπίτι του Φοίνικα. Έμμεσα ο Όμηρος θα μας δώσει και την ΑΙΣΙΟΔΟΞΗ πλευρά: Την ανάσταση της οικογενειακής θαλπωρής, μέσα από απλές διαχρονικές σκηνές της καθημερινής φροντίδας ενός μικρού παιδιού, δείχνοντας την πίστη του στην αξία της οικογενειακής ζωής).
4) Απιστία και… ποιος φταίει.
-Οι περιπτώσεις Μενελάου- Ελένης και Αγαμέμνονα- Κλυταιμνήστρας, θίγουν ένα άλλο…. μικροθέμα: Πόσο υπεύθυνος είναι ο άντρας, στην απιστία της γυναίκας.
σημείωση: Και μόνο που το θέτει ως θέμα, στα χρόνια του ο Όμηρος, είναι από μόνο του επαναστατικό.
Ενδεικτικά να πω ότι ως προς τον Μενέλαο, πέραν των άλλων, η ευθύνη του αρχικά έγκειται στο ότι άφησε την Ελένη με τον Πάρη στο παλάτι μόνους, προκειμένου να παρευρεθεί σε… μνημόσυνο (;) στην Κρήτη. Ο… αφελής Μενέλαος (ο Όμηρος «σχεδίασε» τον συμπαθέστατο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ «Μενέλαο» με χιούμορ) πάντα πίστευε ότι την Ελένη την απήγαγε, παρά την θέλησή της, ο «αλιτρός» ποιμένας από την Τροία.
Βέβαια η… έγκυρη Πηνελόπη αποκαθιστά την αλήθεια (η Ελένη έφυγε με την θέλησή της, κάτι που ούτε και η ίδια η Ελένη αρνήθηκε ποτέ). Απλά, ο Μενέλαος, ως…. σύζυγος, δεν θέλησε να το παραδεχτεί. Άλλωστε, παρότι «βοήν αγαθός» (δυνατή φωνή, φωνακλάς), δεν τόλμησε να υψώσει ποτέ την φωνή (να… ελέγξει) στην γυναίκα του.
Επισημαίνεται μάλιστα… η αφέλεια και το αδίδακτο του Σπαρτιάτη βασιλιά, ακόμη και μετά την επιστροφή του ζεύγους από την Τροία και ενώ στο παλάτι βρίσκονται τώρα δύο νέα παλικάρια, ο Τηλέμαχος και ο φίλος του ο Πεισίστρατος, γιος του Νέστορα. Τόσα προηγήθηκαν (ένας… ολόκληρος 10χρονος πόλεμος) και όμως ο Μενέλαος δεν λέει ή μάλλον δεν θέλει να ανοίξει τα…. μάτια του:
«… αφήνει, πάνω στην ανοησία του, την γυναίκα του, την Ελένη, να συνεχίσει να ασκεί την έμφυτη φιλαρέσκειά της, αυτή την φορά πάνω σε δύο… άβγαλτους 20χρονους..».
5) Το μεγαλείο του…. Αυτοσεβασμού. (εντάσσεται και αυτό στα… μικροθέματα). -Οι περιπτώσεις Λαέρτη- Αντίκλειας και Αλκίνοου- Αρήτης, υπηρετούν την αντίληψη περί συζυγικής πίστης και αφοσίωσης, ως προσωπική ΗΘΙΚΗ, ως προσωπική επιλογή σεβασμού και αυτοσεβασμού (!!!)
Ο Λαέρτης δεν θα “κοιμηθεί” ποτέ με την… αισθησιακή κόρη Ευρύκλεια.
(Κι εδώ να επαναλάβουμε ότι η Ευρύκλεια ως “Χαρακτήρας” (!) του Ομηρικού Δράματος της Οδύσσειας, προορίζεται να υπηρετήσει άλλες μείζονες στοχεύσεις του…. δημιουργού της)
«που κόρη την αγόρασε (την Ευρύκλεια) πρωτόχνουδη ο Λαέρτης, μα δεν την πλάγιασε ποτέ, μην του θυμώσει εκείνη (η Αντίκλεια, η γυναίκα του)».
ΚΟΡΥΦΑΙΑ διαχρονική άποψη, ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ συνείδησης και ηθικής , από τον οραματιστή Ποιητή του ανθρωπισμού.
Σημείωση: Καμιά σχέση ο πατέρας Λαέρτης, στο θέμα της συζυγικής πίστης, με τον γιο Οδυσσέα, που δεν άφηνε ευκαιρίες, ακόμη και… ακουστικές (Σειρήνες), να… πάνε χαμένες.
Παρεμπιπτόντως: Το «πέρασμα των Σειρήνων» είναι «κομβικό», τόσο ως προς το λογοτεχνικό είδος της ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ (έπος ή δραματικό έργο), όσο και ως προς το «ηγετικό ήθος» και την «ειλικρίνεια νόστου» του Οδυσσέα. Φυσικά σε σχετικό επόμενο σημείωμα και η απάντηση: Τι ήταν οι Σειρήνες και για ποιο λόγο, ενώ ο ίδιος ανταποκρίνεται στην στοματική πρόκλησή τους, την αποκλείει όμως από τους συντρόφους του.
6) Αδιέξοδοι Έρωτες:
Ξεχωρίζουμε δύο περιπτώσεις. Την θεϊκής ομορφιάς Ναυσικά και την ευπατέρεια Τυρώ. Η τραγική Ναυσικά θα αποχαιρετήσει το πρώτο ερωτικό της σκίρτημα, με την αναχώρηση του Οδυσσέα από το νησί των Φαιάκων. Ο Όμηρος, όπως ο κάθε δημιουργός, με την επιβαλλόμενη «αναλγησία χειρουργού», θα…. αποκόψει την παρουσία του υπέροχου αυτού χαρακτήρα του, από την όποια συνέχεια,
γιατί «έτσι» και γιατί «αυτό» απαιτεί η δομή και η οικονομία της Οδύσσειας. Όπως σημειώνει ο Κακριδής: «Την Ναυσικά την ξαποστέλνουν στο…. καλό, μια για πάντα, τόσο ο Οδυσσέας, όσο και ο Ποιητής».
Ο αναγνώστης, ακροατής όμως έχει κάθε δικαίωμα να… μεθέξει στην τραγικότητα της ηρωίδας, που θα βιώνει στο υπόλοιπο της Ζωής της (κι αν ακόμη υποθέσουμε ότι θα έχει παντρευτεί) την ανάμνηση του πρώτου της έρωτα, σαν μια εξιδανικευμένη, πλην χαμένη, οριστικά ίσως, εικόνα. Όπως ακριβώς συμβαίνει με την ευπατέρεια Τυρώ, η οποία ως σύζυγος εντέλει του Κρηθέα, θα είναι υποχρεωμένη να κρατήσει, σαν ένοχο μυστικό την πρώτη της αγάπη: «Τον Ενιπέα αγάπησε, τον πιο όμορφο της γης…» (ραψ. λ).
7) Ατελής συζυγική σχέση (προσπάθησα, αλλά δεν βρήκα κάτι πιο εύστοχο, ως τίτλο). -Οι περιπτώσεις Έκτορα- Ανδρομάχης και Οδυσσέα- Πηνελόπης, θέτουν το ζήτημα της ατελούς συζυγικής σχέσης.
Η…. έγγαμη σχέση δύο νέων ανθρώπων με όνειρα και διάθεση για Ζωή, που δοκιμάζεται στο ξεκίνημά της.
Τόσο η Ανδρομάχη (αν κρίνουμε από την… ηλικία του γιου της Αστυάνακτα),όσο και η Πηνελόπη, στερούνται τις μικρές και μεγάλες, ευτυχισμένες ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ στιγμές….. μιας κοινής Ζωής που ονειρεύτηκαν, αλλά δεν πρόλαβαν να ζήσουν!
(Η Ανδρομάχη, ως χαρακτήρας της ΙΛΙΑΔΑΣ, θα εμφανιστεί για τελευταία, σύμφωνα με το ποιητικό σχέδιο, φορά, για να θρηνήσει τον νεκρό σύζυγό της Έκτορα. Ραψ. Χ και Ω).
Αιώνες μετά, ο Ευριπίδης, στην ομώνυμη τραγωδία του «Ανδρομάχη», θα μνημειώσει την οδύνη της συνειδητοποίησης της οριστικής απουσίας, «Ακριβέ μου Έκτορα…».
Ας μην επεκταθούμε. Θλίψη γεννά μόνο ακόμη και η σκέψη αυτής της… προοπτικής. Δυστυχώς όμως…. η ειδησεογραφία μας …. προμηθεύει με παραδείγματα! Και τα αίτια, δεν είναι μόνο…. πολεμικά.
Νέοι άνθρωποι που «πρέπει» να συνεχίσουν μόνοι…!
.
Όπως και να’ χει η εικόνα στην ραψ. Ζ, δύο νέων ανθρώπων, που νιώθουν ότι δεν μπορούν να αλλάξουν την επερχόμενη μοίρα τους, είναι μια ακόμη απόδειξη της αρχετυπικής Τραγικής Τέχνης του Ομήρου.
.
Γενικό Συμπέρασμα: Το ερωτικό στοιχείο στα Ομηρικά Έργα, βρίσκεται πολύ ψηλά στην κλίμακα των παραμέτρων που ορίζουν όχι μόνο την πλοκή τους, αλλά και ένα ανθρώπινο συναισθηματικό υπόβαθρο.
Χωρίς αυτό, το ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ, οι μυθιστορικοί «ήρωες» του Τρωικού Πολέμου, δεν θα μπορούσαν να μετουσιωθούν στους αθάνατους Ομηρικούς δραματικούς χαρακτήρες.