Έτσι, για να θυμόμαστε και να… θυμίζουμε, όχι όμως με πανηγυρικούς στην… πλατεία του χωριού (“περί των… ενδόξων ημών…) ή μαθητικές εκθεσούλες (“γιατί… πρέπει ! να αγαπώ τους… ημών).
Και προπάντων, όχι…. “λουφάροντας” (!!!) πίσω από το…. λύω-έλυον και την… γραυν (!)
Ως προς αυτό, ενδεικτικά, λίαν (!) προσεχώς η… λίστα Αριστοφάνη, με… όλα τα ονόματα…!
Στο θέμα μας τώρα.
Όταν ο Όμηρος (όχι ο… σχολικός εννοείται) “έκτιζε” τον Ελληνικό Πολιτισμό… εκ των έσω….
“ανοίγοντας τον δρόμο στον Παγκόσμιο Ανθρωπισμό” (Albin Lesky)
ΟΜΩΣ:
Θα χρειαστεί να περάσουν πολλοί αιώνες, για να φτάσει η ανθρωπότητα, σε παρόμοιες ανθρωπιστικές αντιλήψεις αξιοπρέπειας και αυτοπροσδιορισμού….. τύπου “habeas corpus” (έχεις σώμα).
…Βλέποντας το αριστούργημα του Κηφισόδοτου, σκεπτόμαστε, εξ αντιθέτου, την, υπονοούμενη και καταγγελόμενη από τον Όμηρο, κτηνωδία του δουλοκτητικού συστήματος, που στερούσε από την παλλακίδα-μητέρα την μοναδική ευτυχία μιας γυναίκας να αγκαλιάσει το παιδί που η ίδια έφερε στον κόσμο…! (1)
Πριν μπούμε στο θέμα μας (γνήσια- νόθα παιδιά), ας φέρουμε στην αρχή του σημειώματος, ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο από την… βάση δεδομένων της Ομηρικής εποχής, όπως τα κληρονόμησε, και βέβαια τα… κατήγγειλε, ο πρώτος ανθρωπιστής Ποιητής.
.
“….. για την προσέγγιση-ερμηνεία των Ομηρικών έργων, να πούμε ότι στην Ομηρική εποχή, ο άντρας-αφέντης δεν είχε ανάγκη να “αγοράσει” την….ολιγόλεπτη ερωτική υπηρεσία, από την στιγμή που μπορούσε να “έχει” συνολικά το “σώμα” (!) της γυναίκας, έχοντας ταυτόχρονα, από το… σύστημα, διασφαλισμένη την “ηθική” της…. ΙΣΟΒΙΑΣ, κατά βούληση, “χρήσης” της….”
Τα πράγματα όμως από την αρχή:
Για να καταλάβουμε την έννοια του λεγόμενου νόθου (μή γνήσιου) παιδιού την ίδια εποχή, και τον ΑΓΩΝΑ του καινοτόμου Ποιητή, πρέπει πρώτα να διευκρινίσουμε τα …. “συζυγικά” του Ομήρου: Έχουμε και λέμε λοιπόν :
Στον Ομηρικό κόσμο ο (ταξικά) ελεύθερος (=όχι σκλάβος) άνδρας μπορούσε , θεωρητικά, να έχει στο σπίτι του (ενί μεγάρω) όσες γυναίκες ήθελε και άντεχε η …τσέπη του! Μία όμως μόνο, επίσης ελεύθερη κατά κανόνα, ήταν η νόμιμη (σωστότερα: επίσημη) σύζυγος= η μνηστή ή κουριδίη άλοχος, η άκοιτις.
Όλες οι υπόλοιπες γυναίκες, εκτός των συγγενικών προσώπων εννοείται, ανήκαν στο υπηρετικό προσωπικό, δηλαδή ήταν σκλάβες- δούλες και δυνάμει ερωμένες του άνδρα-ιδιοκτήτη τους ή ξεχωριστών φιλοξενούμενων (στα πλαίσια της Ερωτικής φιλοξενίας, όπως αυτή που απόλαυσε ο… πολύπαθος στους Φαίακες). Ονομάζονταν γι’αυτό και οι δούλες- ερωμένες, σύζυγοι (άλοχοι=σύνευνες) του αφεντικού τους.
Άρα στον Όμηρο, τυπικά, δεν υπάρχουν παράνομες σύζυγοι.
Ανακεφαλαιώνουμε: Μνηστή ή κουριδίη άλοχος, άκοιτις= είναι τα… διακριτικά της επίσημης (με.. στεφάνι) συζύγου, γνήσιας (ή και νόθας) κόρης.
Απλά άλοχος, παλλακίδα ή μητέρα-παλλακίδα, ήταν η σκλάβα-σύζυγος, η καθόλα νόμιμη παλλακίδα.
(ο όρος παλλακίδα στον Όμηρο, δεν παραπέμπει σε πορνεία ή… κρυφή εξωσυζυγική σχέση).
Σχετική σημείωση: “πορνεία”, με την μετέπειτα σημασία των κλασικών χρόνων, δηλαδή γυναίκες- “ιέρειες” στην υπηρεσία είτε της…. Ουρανίας Αφροδίτης (εκ… καθήκοντος) ή της Πανδήμου Αφροδίτης (επί πληρωμή), στα Ομηρικά έργα δεν υφίσταται.
Έχει όμως στοιχειακή σημασία να (ξανα)πούμε ότι στον Όμηρο, ο άντρας-αφέντης δεν “αγόραζε” την…. υπηρεσία, αλλά συνολικά το “σώμα” (!) της γυναίκας, και διασφάλιζε την “ηθική της χρήσης της” μέσα από το δικαίωμα πλέον της καθόλα νόμιμης ισόβιας (εάν το επιθυμούσε) ιδιοκτησίας.
ενδεικτική τεκμηρίωση:
Ο Αγαμέμνονας τα λέει όλα και είναι σαφέστατος:
“Δε λευτερώνω εγώ την κόρη σου, πριν μου γεράσει (!)…. στον αργαλειό (!) τη μέρα, και ταίρι μου (!) την νύχτα στο κρεβάτι“. (τὴν δ᾿ ἐγὼ οὐ λύσω· πρίν μιν και γῆρας ἔπεισιν, ἱστὸν ἐποιχομένην καὶ ἐμὸν λέχος ἀντιόωσαν)· (ΙΛ. ραψ. Α, αρχικοί στίχοι)
Ο Ομηρικός Πρίαμος είχε επίσημη σύζυγο (μνηστή, κουριδίη άλοχο ) την Εκάβη “….μα είχε και πλήθος άλλες γυναίκες” (συζύγους – αλόχους) . Τις οποίες ….αξιοποίησε δεόντως, με αποτέλεσμα να είναι “πατέρας” 50 ( πενήντα) παιδιών, εννοείται γνήσιων (από την… επίσημη Εκάβη) και νόθων (από…. τις άλλες)!
Σημείωση: Όσο βέβαια ήταν…. “πατέρας” δεκάδων (!) παιδιών και ο Ηρακλής.
Δυνατός μεν στο σώμα, ο διαχρονικά… δημοφιλής πρώτος “Παγκόσμιος Στρατιώτης”, αλλά έπινε…. ό,τι του έδιναν, και γενικώς… έπινε πολύ(!), κοιμήθηκε, εν μια νυκτί, με 50 διαφορετικές γυναίκες… νομίζοντας (;) ότι κοιμάται με την ίδια γυναίκα.
Αν τα παρενθέτουμε αυτά, είναι για να δείξουμε τί κληρονόμησε ο Όμηρος, και πόσο τιτάνιος σε ιδιοφυείς επινοήσεις (έπρεπε να) ήταν ο αγώνας του, να εξανθρωπίσει την Μυθολογία των… ενστίκτων και της ανεξέλεγκτης παθογενούς μυθοπλασίας, προκειμένου να δώσει, εκτός των άλλων, οντότητα και αξιοπρέπεια στην γυναίκα και στο παιδί που θα γεννιόταν, με όποιο… καθεστώς, σε μια εποχή, να το ξαναπούμε, με παρόμοιες αντιλήψεις και παρόμοιους μύθους !)
Νόθα και γνήσια παιδιά: (οι λέξεις “νόθος” , “γνήσιος” , “ιθαιγενής” είναι αυθεντικές Ομηρικές λέξεις )
Πώς λοιπόν ο Όμηρος μεθοδεύει (υπό τον φόβο, εννοείται, πάντα της λογοκρισίας των Μηκυναίων αρχόντων),την αξιοπρεπή “ένταξη” των νόθων παιδιών, αγοριών και κοριτσιών: Νόθα κόρη του Πριάμου λ.χ , εμφανίζεται παντρεμένη με ελεύθερο πολίτη (Ν, 171)
Μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις ένταξης:
1) Πρίαμος -Εκάβη : Στην περίπτωση του Πριάμου, ο Όμηρος αποφεύγει την απαξιωτική, από άποψη συμπεριφοράς, διάκριση νόθων-γνήσιων παιδιών. (ραψ. Ζ, όπου όλα τα παιδιά του, νόθα και γνήσια, ζουν κάτω από την… ίδια στέγη).
Δεκαεννέα ( 19 ) τα γνήσια παιδιά του Πριάμου από την επίσημη σύζυγο Εκάβη, τριάντα (31) τα νόθα, από τον… απροσδιόριστο αριθμό ανεπίσημων συζύγων (αλόχων)! (Όπως ο ίδιος ο Πρίαμος αποκαλύπτει με απόλυτη φυσικότητα στον Αχιλλέα… ραψ. Ω)
Έτσι για να επισημάνουμε το μέγεθος του προβλήματος, με ένα δουλοκτητικό σύστημα, που… παρήγαγε “στρατιές” αναξιοπρεπών πολιτών, β’ κατηγορίας
Για τον επαναστάτη (κατά Κορδάτο) και με όραμα Ποιητή , ήταν “πρόκληση”: Πολύ πριν από τον Σόλωνα, και χρονικά και νομοθετικά (μαρτυρία Αριστοφάνη ΟΡΝΙΘΕΣ,1650 κ.ε), , και με την ΕΞΟΥΣΙΑ απέναντί του, ο Όμηρος, θεμελίωνε στοιχειακούς όρους της Δημοκρατίας, όπως είναι πρωτίστως η διασφάλιση της αξιοπρέπειας του πολίτη (στην προκειμένη περίπτωση, της αξιοπρέπειας των νόθων παιδιών και των γυναικών) σε καθεστώς ΙΣΟΝΟΜΙΑΣ!
Χαρακτηριστική “πρόταση” ισονομίας η παρακάτω, παρά την πλαστότητα της αφήγησης για δραματουργικούς λόγους.
Λέγεται από τον ίδιο, τον Ομηρικό Οδυσσέα.
2) Ο (Ομηρικός) Οδυσσέας λέει στον Εύμαιο :
“Πολλοί δε και άλλοι υίες ενί μεγάρω γένοντο γνήσιοι εξ αλόχου (μνηστής). Εμέ δ’ ωνητή τέκε μήτηρ παλλακίς , αλλά με ίσον ιθαιγενέεσιν ετίμα πατήρ…” (ραψ. ξ)
( Πολλά παιδιά γνήσια γεννήθηκαν στο αρχοντικό από την επίσημη σύζυγο του πατέρα μου. Εγώ όμως γεννήθηκα από αγορασμένη μητέρα σκλάβα …παρόλ’ αυτά ο πατέρας μου δεν με …ξεχώρισε από τα άλλα – γνήσια- παιδιά του…). Πρόταση ισότιμης συμπεριφοράς, διά στόματος (!) μάλιστα του κεντρικού ήρωα.
3) Μεγαπένθης , νόθος γιος του Μενέλαου. Ο Όμηρος , όχι μόνο προσπερνάει μ ‘ενα στιχο το γεγονός της νόθας καταγωγής, αλλά σπεύδει να καλύψει τον Μεγαπένθη, με ιδιαίτερα τιμητικά-κολακευτικά επίθετα : τηλύγετος ( πολύ αγαπητός , κατά μία ερμηνεία ή στερνοπαίδι …), κρατερός ( γενναίος ) , σε ισότιμη δηλαδή αντιστοιχία με τα επίθετα της γνήσιας κόρης του Ερμιόνης. Και βέβαια με την ίδια φροντίδα , ο Μενέλαος ετοιμάζεται να παντρέψει την ίδια μέρα, επί…. ίσοις όροις, γνήσια κόρη και νόθο γιο!
4) Άλλος τρόπος υπέρβασης του στίγματος του νόθου, έμμεσος μεν αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματικός, για μια κατεξοχή ηρωική εποχή, όπως η Ομηρική, είναι η εξίσου, με τα γνήσια, προβολή των νόθων παιδιών που διακρίθηκαν ιδιαίτερα, όπως λ.χ ο ΤΕΥΚΡΟΣ, νόθος αδελφός, αλλά προβάλλεται ως πολεμιστής ισάξιος του… γνήσιου μεγάλου ΑΙΑΝΤΑ. Έτσι “αγνοείται” η εικόνα του νόθου.
Με το επόμενο παράδειγμα, ο Όμηρος εισάγει στο λεγόμενο γίγνεσθαι και την έννοια του δικαιώματος της προσωπικής επιλογής. Ανεξάρτητα δηλαδή και πέρα από τα γενικώς ισχύοντα…. (σε επόμενα σημειώματα θα δούμε πόσο σημαντική είναι η στόχευση αυτή)
5) Η σύζυγος του Αντήνορα, Θεανώ, επιλέγει (!) να μεγαλώσει “α-ξεχώριστα από τα γνήσια παιδιά της” τον νόθο Πήδαιο, “για του αντρός της το χατήρι” (ραψ. Ε)
Το θέμα μοιάζει ατελείωτο, όταν μάλιστα συνδέεται και με τον ρόλο της συζύγου στον θεσμό της ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ! Πιστεύω όμως ότι δόθηκαν αρκετά στοιχεία , κυρίως προς την κατεύθυνση των σχετικών κοινωνικών και πολιτικών στοχεύσεων του Ομήρου.
Αντί θεωρητικού επιλόγου:
Υ.Γ Από την τραγωδία “ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ” του Ευριπίδη : Ιδιαίτερα αποκαλυπτικός ο διάλογος ΕΡΜΙΟΝΗΣ και ΑΝΔΡΟΜΑΧΗΣ, 350 χρόνια μετά: Ας τον δούμε. Οδηγεί- συμπληρωματικά- σε χρήσιμα συμπεράσματα:
(Η Ερμιόνη, κόρη του Μενέλαου και της Ελένης, ζηλεύει την Ανδρομάχη, σύζυγο του Έκτορα και τώρα σκλάβα-ερωμένη (παλλακίδα) του Νεοπτόλεμου. Επιπλέον υποπτεύεται ότι δεν μπορεί να αποκτήσει παιδιά, επειδή η Ανδρομάχη της έκανε μάγια. Είναι ιδιαίτερα επιθετική απέναντί της ….)
ΕΡΜΙΟΝΗ (στην Ανδρομάχη) : …Εδώ δεν υπάρχει Έκτορας , ούτε Πρίαμος με τα πλούτη του ...Εδώ είναι Ελλάδα… Είσαι άθλια που κοιμάσαι και κάνεις παιδιά με τον (Νεοπτόλεμο) γιο του Αχιλλέα, φονιά του ανδρα σου Έκτορα !….. Λοιπόν μην μας κουβαλάς τα αίσχη σου εδώ τώρα. Είναι ντροπή ένας άντρας να κρατάει στο κρεβάτι του δυο γυναίκες. Κι ο άντρας και η γυναίκα (!) θέλουν, την τιμή τους και το κρεβάτι τους, να το ορίζουν μόνο αυτοί.
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ : Αν εσύ κοπέλα μου έπαιρνες έναν άρχοντα της Θράκης , εκεί που το κρεβάτι του καθένα μοιράζονται πολλές (!) , θα τις σκότωνες όλες; Αχ , ακριβέ μου Έκτορα ! Αν η Αφροδίτη σε οδηγούσε σε άλλην , εγώ και αυτήν θα την αγαπούσα για χάρη σου! Και πολλές φορές , για να μην σε λυπήσω , τα παιδιά που έκανες με άλλες τα θήλασα κιόλας….!
(Ήδη όμως, όπως είδαμε, την Ευριπίδεια Ανδρομάχη “πρόλαβε” η Ομηρική Θεανώ)
Μια ρεαλιστική ανατομία, από τον Ευριπίδη, της γυναικείας ψυχολογίας απέναντι στο φαινόμενο …της πολυγαμίας , που οι άνδρες θεωρούσαν κεκτημένο. Και βέβαια πόσο τολμηρά επαναστατική ήταν και είναι η “πρόταση” του Ομήρου, τέσσερις αιώνες νωρίτερα, για την αξιοπρέπεια της γυναίκας και των παιδιών- θυμάτων, αφού ακόμη ΚΑΙ ένα…. πρότυπο συζύγου, όπως ο Έκτορας (!), ξενοκοιμόταν, σύμφωνα με τον Ευριπίδη, γενοβολώντας “νόθα” παιδιά . Το….σύστημα βλέπεις …!
Σημείωση: (1) Η μοίρα της παλλακίδας- σκλαβας, μητέρας νόθου παιδιού, δεν αλλάζει. Παραμένει και μετά την γέννηση παιδιού, σκλάβα ανώνυμη, σχεδόν αγνοείται. Έμμεσα όμως ο Ποιητής ευαισθητοποιεί συνειδήσεις (ενδεικτικά: η αισθαντικότητα στην απάντηση-μονόλογο της Ευρύκλειας στην… εντολή της Πηνελόπης, να πλένει τα πόδια του άγνωστου, ακόμη Οδυσσέα).
Ο Όμηρος επίσης “αποφεύγει” έξυπνα το πρόβλημα… “διαβάθμισης” τυχόν παιδιών της Ελένης από τον δεύτερο γάμο της με τον Πάρη, ή απο τον… τρίτο γάμο της με αδελφό του Πάρη, Δηίφοβο. (στο διαδίκτυο: “Ελένη, όργανο ηδονής και μόνο….”).